برای همه بازرگانها اعم از تازهکار و باتجربه آشنایی با مفاهیم بازرگانی و حمل و نقل بینالمللی ضروری است. آشنایی با این مفاهیم و اصطلاحات باعث صرفهجویی در هزینهها و زمان میشود و روند انجام امور را تسهیل میکند. یکی از این مفاهیم مهم، بارنامه صادراتی است. شما بهعنوان تاجر باید با مفهوم بارنامه صادراتی، کاربردهای آن و انواعش بهخوبی آشنایی داشته باشید. در این مقاله قصد داریم به زبانی ساده نکات مهم درباره بارنامه صادراتی را برای شما بیان کنیم پس با ما همراه باشید.
تعریف بارنامه چیست؟
بارنامه (BOL) قراردادی است بین صاحب کالا و متصدی حمل و نقل که نشان میدهد چه کالایی حمل میشود، محموله از کجا میآید و به کجا میرود. همچنین بهعنوان رسید صادر شده توسط حامل پس از تحویل گرفتن محموله نیز عمل میکند.
بارنامه همچنین میتواند بهعنوان سند مالکیت عمل کند؛ دارنده بارنامه در حین حمل و نقل بهعنوان صاحب بار شناخته میشود. بارنامهها در انواع و کاربردهای خاصی صادر میشوند که در ادامه مقاله به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
نحوه استفاده از بارنامه در تجارت جهانی
بارنامه زمانی در تجارت بینالمللی اهمیت پیدا میکند که به اینکوترمز میرسیم. اینکوترمز قوانین بازرگانی مشترکی است که کالاها بر اساس آن فروخته میشوند و همچنین شرایط پرداخت توافق شده بین خریدار و فروشنده است. در بسیاری از موارد، خریداران و فروشندگان موافقت میکنند که سپردهای را به تأمینکننده بپردازند و پس از دریافت بارنامه، تراز پرداخت را ترتیب میدهند.
یعنی زمانی که کالا ارسال شده است و فرستنده(shipper) بارنامه را از حامل( carrier) دریافت میکند. فرستنده فقط یک “کپی” از بارنامه و سایر اسناد حمل و نقل را برای خریدار ایمیل میکند تا ثابت کند کالا ارسال شده است و درخواست پرداخت موجودی را دارد. فرستنده مالکیت بارنامه اصلی را خواهد داشت و بنابراین به طور قانونی مالکیت محموله را حفظ میکند. فرستنده از این بارنامه بهعنوان تضمین استفاده میکند تا مطمئن شود که مانده پرداختی کالا را دریافت میکند.
بارنامه همچنین زمانی استفاده میشود که فرستنده و گیرنده اعتبار اسنادی (L/Cs) را با بانکهای طرفین ترتیب دهند. اعتبار اسنادی قراردادهایی هستند که بین بانک فرستنده و بانک گیرنده نوشته میشوند و پرداخت کالا را «در بارنامه» تضمین میکنند.
هنگامی که خریدار تراز پرداخت را انجام داد، فرستنده بارنامه را «تسلیم» میکند و به شرکت حملونقل میگوید که اکسپرس ریلیز یا تلکس ریلیز را صادر کند. در همین سایت میتوانید مقالهای درباره تلکس ریلیز را مطالعه کنید.
اکسپرس ریلیز اجازه میدهد مالکیت کالا به خریدار منتقل شود بدون اینکه خریدار مجبور باشد اصل بارنامه را از طریق پست دریافت کند. خریدار از این اکسپرس ریلیز برای ترخیص کالا از گمرک و بندر مقصد استفاده خواهد کرد.
کاربرد بارنامه صادراتی
بارنامه یک سند قانونی الزامآور است که هنگام حمل و نقل کالا استفاده میشود. به عبارت ساده، هنگام بارگیری کالا، توسط حامل به فرستنده (صاحب محموله یا نماینده آنها) داده میشود و هنگام تحویل، به خریدار/ گیرنده تحویل داده میشود تا مالکیت را منتقل کند و به فرستنده اجازه دهد کالا را آزاد کند. سه دلیل مهم برای استفاده از بارنامه وجود دارد: که در ادامه به شرح آنها خواهیم پرداخت:
ارائه شواهدی از شرایط قرارداد حمل و نقل
بارنامه گواه قرارداد حمل بین صادرکننده و متصدی حمل و نقل است. بارنامه آنچه حمل میشود از جمله نوع حمل، مقدار آن و مقصد را با جزئیات نشان میدهد و گاهی اوقات شرایط حمل و نقل را نیز ذکر میکند. توجه داشته باشید که بارنامه بهخودیخود یک قرارداد واقعی نیست – فقط اسنادی است که شواهدی از آن ارائه میدهد.
رسید کالاهای ارسال شده
هنگامی که بارنامهای توسط متصدی حمل و نقل برای فرستنده صادر میشود، تأیید میکند که کالا در کشتی بارگیری شده است. حملکننده معمولاً چندین بارنامه اصلی صادر میکند که میتواند به طرفهای مختلف قرارداد تحویل داده شود و مالکیت محموله را منتقل کند.
بهعنوان سند مالکیت
بارنامه معمولاً شامل مشخصات طرف دریافتکننده (خریدار/ گیرنده) است که حملکننده، کالا را برایشان ارسال میکند. بااینحال، تا زمانی که بارنامه به گیرنده تحویل داده نشده است، مالکیت منتقل نشده است. فرستنده ممکن است یک کپی از بارنامه را بهعنوان اثبات حمل بهطرف گیرنده ارسال کند، اما هرکسی که بارنامه اصلی را در اختیار دارد مالکیت محموله را حفظ میکند. بارنامه معمولاً تنها پس از پرداخت کامل بهطرف دریافتکننده تسلیم میشود.
در مسیر حمل و نقل ممکن است مشکلات زیادی برای کانتینر و محموله پیش بیاید. بارنامه یکی از راههای پیشگیری از ضرر و زیان و اختلاف بین طرفین است. طرفین درباره مفاد این سند قانونی با هم توافق کردهاند و موقع بروز اختلاف قابل استناد خواهد بود.
بارنامه توسط چه کسی صادر میشود؟
شرکتهای حمل و نقل بارنامه را صادر میکنند. بارنامه زمانی صادر میشود که فرستنده کالا را به متصدی حمل و نقل تحویل میدهد. از اینجا به بعد مسئولیت کل فرایند حمل و نقل از بارگیری اولیه تا مقصد بر عهده حامل است.
چه کسی بارنامه را دریافت میکند؟
بارنامه دارای سه طرف اصلی دارد:
- فرستنده: کسی که کالا را ارسال میکند،
- گیرنده: کسی که کالا را خریداری کرده و در حال دریافت آن است.
- حامل: شرکت حمل و نقلی که کالا را به مقصد گیرنده حمل میکند.
بارنامه چه چیزی را ثابت میکند؟
بارنامه صادراتی بهعنوان یک رسید توسط حامل صادر میشود و برای حملکننده هنگام بارگیری محموله در کشتی استفاده میشود. زمانی که کالاها در حال جابهجایی هستند و انتقال مالکیت اتفاق میافتد، نقش بارنامه مشخص میشود. بارنامه بهعنوان سند مالکیت محموله محسوب میشود.
آیا حمل و نقل بدون بارنامه قابل انجام است؟
خیر. بارنامه یک سند الزامآور قانونی است و بدون آن جابهجایی محموله امکانپذیر نخواهد بود.
وقتی بارنامه اصلی مفقود شود چه اتفاقی میافتد؟
اگر بارنامه اصلی خود را گم کنید، برای صدور سند جدید به دستور دادگاه نیاز دارید. دادگاه با حامل تماس میگیرد و دستور آزادسازی محموله را میدهد. همچنین به فرستندهها دستور میدهد که هزینه سند را بپردازند. این یک فرایند طولانی است و میتواند باعث دردسر و هزینههای اضافی شود؛ بنابراین، مراقبت از بارنامه ضروری است.
هزینه صدور بارنامه چقدر است؟
یکی از پرسشهای مهم درباره بارنامه، هزینه صدور آن است. اولازهمه، لازم است بدانید که این هزینه را حامل کالا در زمان صدور بارنامه پرداخت میکند. هزینهها شامل تمام هزینههای اسناد تحت پوشش بارنامه میشود.
تفاوت بارنامه و فاکتور چیست؟
بارنامه سندی قانونی بین فرستنده و شرکت حمل و نقل است که نوع، مقدار و مقصد محموله را مشخص میکند؛ اما فاکتور، فروش کالا را بین خریدار و فروشنده ردیابی میکند.
انواع بارنامه صادراتی
بارنامههای صادراتی انواع مختلفی دارند که در اینجا دستهبندیهای مختلف آن را بررسی میکنیم:
بر اساس حامل
بارنامه هاوس
بارنامه هاوس House Air Way Bill Of Lading ( HAWB ) سندی است که توسط حملکننده یا اپراتور NVOCC (کاربری مشترک غیر کشتی) صادر میشود. در این سند، «فرستنده» فروشنده/فرستنده/صادرکننده واقعی و «گیرنده» خریدار/گیرنده/واردکننده واقعی است. مانند تمام بارنامهها، این نوع بارنامه حاوی جزئیات محموله، حامل، مقصد و غیره است.
بارنامه مستر
بارنامه مستر (Master Bill of Lading) توسط خط کشتیرانی یا شرکت حمل و نقل صادر میشود. این بارنامه همچنین بهعنوان بارنامه اقیانوس یا حامل نیز شناخته میشود.
در بارنامه مستر، جزئیات محموله و حامل باید با آنچه در بارنامه هاوس وجود دارد یکسان باشد، اما یک تفاوت اصلی وجود دارد. “فرستنده” در بارنامه مستر نماینده، فورواردر کالا یا NVOCC فروشنده واقعی است و “گیرنده” نماینده فورواردر یا NVOCC خریدار واقعی است. یعنی گیرنده در این نوع بارنامه، خود گیرنده واقعی کالا نیست. اما کار به این سادگی هم نیست.
ارسالکنندگان میتوانند تصمیم بگیرند که آیا میخواهند محمولهها را مستقیماً با استفاده از بارنامه مستر منتقل کنند یا خیر. این که آیا آنها این را انتخاب میکنند یا نه توسط شرایط تجاری که فرستنده و گیرنده بر آن توافق کردهاند تعیین میشود.
بنابراین، جزئیات بارنامه مستر به این بستگی دارد که آیا فورواردر یک بارنامه هاوس را برای حمل و نقل معرفی کرده است یا خیر. اگر محموله مستقیماً با استفاده از بارنامه مستر انجام شود، «فرستنده» فرستنده واقعی و «گیرنده» گیرنده واقعی است. اما اگر یک بارنامه هاوس نیز معرفی شده باشد، “فرستنده” در بارنامه مستر به فورواردر با نماینده حامل تغییر میکند.
بر اساس پرداخت و گیرنده
بارنامه مستقیم
بارنامه مستقیم (Straight Bill of Lading) زمانی صادر میشود که مشتری پیشاپیش پرداخت کامل محموله را انجام داده باشد و حق دریافت مستقیم مرسوله را داشته باشد. گیرنده باید بار را تحویل بگیرد و حق ندارد این کار را به دیگری بسپارد. به همین دلیل است که بهعنوان یک ابزار غیرقابلمذاکره شناخته میشود.
بارنامه حواله کرد
Order Bill of Lading رایجترین نوع بارنامه است و برخلاف بارنامه مستقیم، سندی قابلمذاکره است. این بارنامه به گیرنده نامبرده در سند اجازه میدهد حق خود برای دریافت کالا را به شخص ثالث واگذار کند.
بارنامه دروجهحامل
بارنامه حامل (Bearer Bill of Lading) بارنامهای است که قول تحویل به هرکسی که سند را دارد میدهد. نام گیرنده در این سند ممکن است “حامل” باشد. این بارنامه قابلمذاکره است و به شخص ثالث اجازه میدهد کالا را هنگام ورود دریافت کند.
بارنامه تمیز یا کلین
بارنامه (Clean Bill of Lading)توسط متصدی حمل و نقل پس از بازرسی کالا صادر میشود. این سند اعلام میکند که محموله در شرایط خوب، در مقدار و بستهبندی مناسب دریافت شده است و در حین حمل هیچ آسیبی ندیده است.
بارنامه کثیف یا مقید
بارنامه (Foul/Dirty or Claused Bill of Lading) شامل بندهایی در مورد نقص کیفی یا کاستیهای کمی در حمل و نقل است. متصدی حملونقل خسارات و سایر مغایرتهای محموله را در این بندها یا نشانههای بارنامه بیان میکند و به گیرنده امکان میدهد از پذیرش آن امتناع کند و/یا بانک آنها از پرداخت پول خودداری کند.
بر اساس حمل و نقل
بر اساس روشی که برای حمل کالا استفاده میکنید باید از فرمهای بارنامه خاص استفاده شود. در اینجا چند نمونه رایج بارنامه شرح داده شده است:
بارنامه داخلی
بارنامههای داخلی برای حمل بار در مسیرهای ریلی و جادهای استفاده میشوند و در مسیرهای دریایی کاربرد ندارند.
بارنامه اقیانوس
این بارنامه برای حمل و نقل کالا به خارج از کشور استفاده میشود. این بارنامه سندی است که توسط شرکت کشتیرانی و یا نماینده آن در مقابل دریافت کالا و مشخصشدن پرداخت هزینه آن جهت حمل صادر میشود. درصورتیکه کالا در کشتی مشخص جهت حمل به مقصد معینی بارگیری شود بارنامه صادره بهصورت On Board خواهد بود. در این بارنامه مشخصات کامل محموله قید و توسط فرمانده کشتی امضا میشود. این سند تضمین میکند که بار توسط کشتی به مقصد حمل و تحویلگیرنده داده شود.
بارنامه هوایی
بارنامه هوایی (AWB) معادل بارنامه اقیانوسی برای حمل و نقل هوایی است. بااینحال، برخلاف بارنامه اقیانوسی، قابلمذاکره نیست.
بارنامه چندوجهی یا مرکب
وقتی روشهای حمل و نقل ترکیب میشوند، از این نوع بارنامه استفاده خواهد شد. برای مثال، اگر محمولهای از اوماها، نبراسکا، به شهر نیویورک پرواز میکند و سپس با کشتی به اروپا ارسال میشود، واجد شرایط بارنامه چندوجهی خواهد بود.
سایر بارنامههای مهم
راه نامه دریایی
راه نامه دریایی که بهعنوان بارنامه اکسپرس ریلیز یا بارنامه مستقیم نیز شناخته میشود، از نظر فنی بارنامه نیست و فقط شبیه یک بارنامه است. راه نامه دریایی بهعنوان رسید محموله و همچنین قرارداد حمل عمل میکند. اما تفاوت اصلی این است که سند مالکیت نیست.
راه نامه دریایی زمانی استفاده میشود که سطح اعتماد بالایی بین فرستنده و صاحب کالا وجود داشته باشد. گیرنده نیازی به ارائه راه نامه دریایی برای تحویل محموله ندارد. آنها فقط باید برای گرفتن کالا پس از رسیدن به بندر، هویت خود را ثابت کنند.
بارنامه دریایی کالای دریافت شده
حامل این نوع بارنامه را صادر میکند تا دریافت کانتینر در بندر را برای اهداف بارگیری تأیید کند. این بارنامه به معنی قرارگرفتن کالا در کشتی نخواهد بود. هنگامی که کالا در کشتی قرار میگیرد، این سند با بارنامه حمل شده یا آن بورد (On Board Bill of Lading ) جایگزین میشود.
بارنامه رسید کالا برای حمل معمولاً برای محمولههایی با زمان حمل و نقل کوتاهتر استفاده میشود. معمولاً بارنامه به گیرنده با پیک ارسال میشود تا در هنگام رسیدن محموله به بندر، آن را تحویل بگیرند. اما اگر زمان حمل و نقل کوتاه باشد، ممکن است گیرنده بارنامه را بهموقع دریافت نکند. شرکتهای حمل و نقل معمولاً بارنامه دریافت شده برای حمل و نقل را ریلیز میکنند تا به فرستنده زمان بیشتری برای ارسال سند به گیرنده دهند.
بارنامه دریایی کالای بارگیری شده
متصدی حمل و نقل طبق بارنامه Shipped on Board Bill of Lading تعهد میکند که محموله را دریافت کرده و آن را در کشتی بارگیری کرده است. روی چنین بارنامهای عبارت «Shipped» یا «On Board» درج میشود.
بارنامه سوئیچ
بارنامه سوئیچ (Switch Bill of Lading ) دومین بارنامهای است که جایگزین بارنامه اول و یا در ازای بارنامه اول توسط شرکت حملکننده صادر میشود. بارنامه سوئیچ به انجام روان محمولههای مثلثی کمک میکند – در این نوع معاملات سه طرف قرارداد در سه کشور مختلف مستقر هستند.
این نوع بارنامه زمانی استفاده میشود که یک واردکننده از یک واسطه یا تاجر خرید بینالمللی انجام دهد و نه از سازنده واقعی. این واسطه یا تاجر معمولاً میخواهد هویت سازنده را پنهان کند تا از تماس مستقیم خریدار با سازنده و ورود به تجارت آنها جلوگیری کند.
در این سناریو، طرفهای درگیر دو مجموعه بارنامه ایجاد میکنند. اولین بارنامه شامل جزئیات اولین فروش بین فرستنده/تولیدکننده اصلی و گیرنده/واسطه خواهد بود. مجموعه دوم بارنامه – بارنامه سوئیچ – فروش بین واسطه و مشتری/واردکننده واقعی را پوشش میدهد. این بارنامه یک نسخه ویرایش شده از اولین سند خواهد بود. در اینجا مشخصات سازنده حذف و با مشخصات معاملهگر جایگزین میشود. گیرنده محموله مشتری/واردکننده نهایی خواهد بود. بارنامه سوئیچ معمولاً زمانی صادر میشود که اولین مجموعه تسلیم شود تا از ادعاهای طرفین درباره محموله جلوگیری شود.
اینکوترمز چه اهمیتی در بارنامه دارد؟
انتخاب اینکوترمز مناسب، نحوه انجام کل فرایند را تعیین میکند. استفاده از اینکوترمز میتواند مشکل باشد، زیرا به نوع تجارت و کالای شما بستگی دارد. شما باید دقیقاً تعیین کنید که با چه شرایطی بار را حمل میکنید تا مشخص شود چه کسی مسئول چه بخشی از فرایند حمل و نقل است.
چه اطلاعاتی در بارنامه قید میشود؟
شرایط و ضوابط حمل و نقل از اهمیت ویژهای برخوردار است؛ زیرا مشخص میکند که چه کسی مسئول بار در چه مرحلهای است و چه کسی مسئول پرداخت هزینه حمل و نقل است. توجه داشته باشید که بارنامه ممکن است تمام شرایط و ضوابط حمل را بهتفصیل بیان نکند، اما حداقل باید به آنها اشاره کند.
اطلاعاتی که در هر بارنامه ذکر میشود بر اساس نوع آن متفاوت است. اما به طور کل اطلاعات فرستنده، گیرنده، حامل و نوع محموله باید در بارنامه قید شود. اطلاعات کلی که در بارنامهها آورده میشوند شامل موارد زیر هستند:
- جزئیات فرستنده از جمله نام شرکت، آدرس و جزئیات تماس
- جزئیات گیرنده شامل نام شرکت، آدرس و اطلاعات تماس
- طرف ابلاغ کالا (اگر با گیرنده متفاوت باشد). در بیشتر موارد، طرف Notify همان گیرنده است، بنابراین طرف Notify بهعنوان “همان گیرنده” علامتگذاری میشود. از طرف ابلاغ کالا میتوان برای اطلاع دادن به اشخاص ثالثی که باید از بهروزرسانیهای ارسال، پیشرفت و تحویل مطلع شوند، استفاده کرد.
- جزئیات شرکت حامل، از جمله نام شرکت، آرم، آدرس، اطلاعات تماس و شرایط و ضوابط حمل.
- شماره بارنامه که بهصورت انحصاری توسط شرکت حمل و نقل یا فورواردر صادر میشود.
- نام کشتی و شماره سفر
- محل دریافت، بندر بارگیری، بندر تخلیه، محل تحویل و مقصد نهایی
- شماره کانتینر، شماره مهر، علائم و اعداد حمل، شرح کالا، وزن ناخالص، حجم کانتینر (m3)، دستورالعملهای ویژه
- پیشپرداخت یا پسکرایه
- محل و تاریخ صدور بارنامه، امضا
- شرایط و ضوابط حمل (معمولاً در صفحات بعدی)
ثبت نادرست بارنامه چه پیامدهایی دارد؟
عدم ارسال بارنامه، حذف اطلاعات یا ثبت نادرست اطلاعات، باعث ایجاد خسارتها و عواقب سنگین برای طرفین میشود. به همین دلیل است که توصیه میشود از یک باربری معتبر برای تکمیل هرگونه اسناد مربوط به بارنامه کمک بگیرید. در اینجا پیامدهای احتمالی پرکردن ناقص یا غلط بارنامه آورده شده است:
- ادعاهای دریافتکننده کالا: در بارنامه تکمیل شده جزئیاتی وجود دارد که تابید میکند کالا در شرایط مساعدی به حملکننده تحویل داده شده است. اگر اطلاعات بارنامه ناقص باشد، گیرنده کالا میتواند هر ادعایی مطرح کند. این ادعاها میتواند شامل ادعای خسارت یا دریافت مقدار کمتر از آنچه توافق شده است باشد. اگر مدارک شما نادرست یا ناقص باشد، حملکننده فرصتی برای رد ادعاهای شما مبنی بر اینکه محمولهای سالم را به شرکت حملکننده تحویل دادهاید، خواهد داشت و شما را مستقیماً مسئول جبران خسارت برای گیرنده میکند.
- ازدستدادن پوشش بیمه P&I (بیمه حفاظت و غرامت)
- ازدستدادن حق غرامت از چارتر کننده
- امکان تعقیب کیفری
- ازدستدادن حق اعمال شرط تحدید مسئولیت
نکات مهم برای پرکردن بارنامه صادراتی
بسیاری از فرستندهها و خطوط حمل و نقل اشتباهات زیادی حین نوشتن بارنامه مرتکب میشوند که خسارتهای زیادی به همراه دارد. برای نوشتن یک بارنامه صحیح باید تجربه، دقت و دانش کافی داشت. نوشتن درست بارنامه روند حمل و نقل را بسیار روانتر میکند و در نهایت باعث صرفهجویی در هزینهها میشود. برخی از نکات مهم برای پرکردن فرم بارنامه در زیر برای شما شرح داده شدهاند:
- هنگام پرکردن بارنامه صادراتی از صحت اطلاعاتی که وارد میکنید مطمئن باشید. باربریها هنگام تکمیل ظرفیت خود، بار را بسیار دقیق اندازهگیری و وزن میکنند و از تجهیزات پیچیده برای اطمینان از دقت استفاده میکنند؛ بنابراین، هیچ اندازه یا وزنی را نباید حدسی اعلام کرد. بارنامه را چند بار برای تصحیح اشتباهات املایی بادقت بررسی کنید. این غلطهای املایی یا جزئیات نادرست حمل و نقل باعث تنظیم صورتحساب اشتباه و تحمیل هزینههای اضافی خواهد شد.
- کاغذ بارنامه و برچسبهای حمل و نقل در شرایط مختلف آبوهوایی از حمله برفوباران آسیبپذیر هستند. برچسبهای حمل و نقل را روی محمولهها لمینت کنید تا همچنان بتوان آنها را خواند. امروزه بارنامهها اغلب بهصورت الکترونیکی صادر میشوند که بسیار ایمنتر و کارآمدتر از نسخه کاغذی است.
- لوازم جانبی یا خدمات حمل و نقل اضافی باید به طور کامل در بارنامه ذکر شوند. از قبل باید در بارنامه مشخص کنید که به چه لوازمی برای جمل و نقل یا تخلیه بار نیاز خواهید داشت. اگر در حین حمل و نقل به لوازم جانبی نیاز باشد و در بارنامه ثبت نشده باشد، پس از ارسال یک صورتحساب جدید دریافت خواهید کرد. برای مثال اگر شما در حال تحویل به یک مکان مسکونی هستید، به یک درب آسانسور نیاز دارید؛ زیرا بهاحتمال زیاد صاحبخانه یک لیفتراک برای تخلیه بار ندارد.
سخن آخر
در این مقاله تلاش شد به پرسشهای رایج درباره بارنامه صادراتی پاسخ داده شود. اگر با برخی مفاهیم بازرگانی مطرح شده در این مقاله آشنایی ندارید میتوانید سایر مقالات سایت ما را مطالعه کنید و اطلاعات خود را در این زمینه بالا ببرید.
